Van oude mannen en oude hengsten

door Hans Huiberts

Dit artikel is met toestemming overgenomen uit de Breeders special 2014 van het blad "Draf&Rensport"

Op 26 februari j.l. was het voorpagina- en tevens wereldnieuws dat oude mannen meer kinderen met geestelijke problemen krijgen dan jonge mannen. Onmiddellijk rijst dan in ons wereldje de vraag: en hoe zit het eigenlijk met oude dekhengsten? We hebben het voor u uitgezocht voor drie hengsten met een langdurige dekcarrière in Nederland en veel producten.

Oude mannen
Onder de titel 'Kinderen met oude vader zijn zwakker' stond er een opvallend bericht in de kranten van 26 februari j.l. Ook in het NOS-Journaal was het groot nieuws. Uit een Amerikaans-Zweeds onderzoek blijkt dat kinderen van de oudere vaders een grotere kans lopen op geestesziekten, lage intelligentie, zelfmoordneigingen en drugsverslaving. De effecten nemen toe naarmate de vader ouder is. Twee jaar geleden werd tijdens een IJslands onderzoek al duidelijk dat oudere mannen meer dna-mutaties in hun zaadcellen hebben en die doorgeven aan hun kroost. Hierdoor loopt een kind mogelijk een grotere kans om schizofrenie of autisme te ontwikkelen. Mogelijk, want vrijwel iedereen draagt 150 tot 250 mutaties bij zich zonder daar last van te hebben.
Als draverfokker ben ik hier wel van geschrokken. Blijkbaar gaat er bij de celdeling toch vaker iets mis dan je zou vermoeden. Dan is het nog de vraag of mensen en paarden wel zijn te vergelijken. Misschien is bij mannen het langdurig dragen van veel te krappe onderbroeken, veelvuldig sauna-bezoek of teveel zittend werk wel de oorzaak van het probleem. Dat wordt er niet bij gezegd. Het mooie van de draverfokkerij is dat je alles zo goed kunt meten en daardoor ook weten. De gemiddelde winsom van de producten is een mooie maatstaf om de kwaliteit ervan aan te geven. We hebben een beperkt onderzoek gedaan.

Totale dekcarrière
Allereerst bekijken we de resultaten van een 25-tal hengsten, die ook in het artikel van de zoons en dochters worden bekeken, zonder nog naar hun leeftijd te kijken. In dat artikel staat ook een verklaring van de kolommen. In tabel 1 staan de vaderpaarden in volgorde van de gemiddelde winsom per product, waarbij geen onderscheid is gemaakt tussen zoons en dochters. Aan kop gaat Love You, waarbij moet worden aangetekend dat zijn producten nog wel een aanzienlijk bedrag erbij zullen verdienen. In de vierde kolom met de gemiddelde winsommen per gestart product wordt hij alleen voorbij gestreefd door Paul Trot, die hier een heel hoog gemiddelde heeft, dankzij drie topzoons (Venividivici Joe, Starfighter LM en Simmie Rider). Tegelijk heeft hij een zeer laag starterspercentage van 42 %, het laagste van allemaal. Derde staat de onvolprezen Heres, die 70 % in de baan kreeg, ongeveer net zoveel als zijn voorganger Star Performer, die qua gemiddelde winsom direct onder hem volgt. De oude kampioen Double Six M deed het nog beter met 77 %, maar dat was in een tijd waarin paarden nog niet zo snel hoefden te gaan als nu. Met zijn winsomgemiddelde is hij in het nadeel omdat in het begin van zijn dekperiode het prijzengeld nog niet zo hoog was als later. Ook Nevele Impulse en Brogan hebben het goed gedaan. De oude Duke of Lullwater bracht geen grote cracks, maar gemiddeld wel uitstekende paarden. Goetmals Wood schatten we hoger in dan de 10e plaats op deze lijst. Zijn aantal producten is nog laag en mogelijk heeft hij wat pech gehad. Het kan ook zijn dat hij wat minder past bij Amerikaanse merries dan Love You. Gallant Prince staat geflatteerd hoog door zijn dochter Action Skoatter, die € 500.000 verdiende. Zijn startpercentage is slecht. Manza valt toch wel een beetje door de mand en was lang niet zo goed als zijn vader Star Performer. Spendic leek het met zijn eerste jaargang nog wel goed te doen, maar viel daarna zwaar tegen.

Per leeftijdsperiode
Voor dit summiere leeftijdsonderzoek hebben we de drie hengsten bekeken met de meeste producten en de langste dekcarrière: Heres, Star Performer en zijn zoon Manza Buitenzorg. In tabel 2 zijn de fokresultaten onderverdeeld in periodes van 5 jaar. Alleen de laatste periode is wat langer, 7 jaar voor Heres en Star Performer en 8 jaar voor Manza. In deze laatste periode zijn de hengsten al ouder dan 20 jaar.
Bij Heres en Star Performer zien we dat ze in hun eerste periode het meest succesvol zijn. Daarna zakt de winsom per product en per gestart product spectaculair. Dat kan nog toeval zijn. Bij Manza verschillen de twee eerste periodes weinig. Met het percentage van zijn producten, die meer dan € 22.000 hebben verdiend, scoort hij zelfs veel hoger in de tweede periode. Voor alle hengsten geldt dat de laatste periode duidelijk de slechtste is. Alleen brengt Manza in die periode wel zijn meestwinnende product, Milo Windspiel, die met zijn winsom van € 278.000 het gemiddelde zelfs nog wat omhoog heeft geduwd, samen met een viertal andere zoons die meer dan € 90.000 hebben verdiend. De stokoude Heres bracht in zijn laatste periode geen topper meer. Hetzelfde beeld van afnemend succes zien we terug in de kolom met het percentage van de producten die meer dan € 22.000 hebben verdiend.
De verklaring voor het mindere presteren van oude mannen/hengsten is dat bij de continue celdeling van sperma defecten (kunnen) ontstaan die daarna niet meer worden hersteld. Het zaad kan daardoor achteruit gaan met de kwaliteit van de erfelijke eigenschappen. Per dag worden miljoenen zaadcellen door een hengst geproduceerd, allemaal door celdeling. Niet alle zaadcellen zullen dezelfde defecten te hebben, dus het is niet zo dat oude hengsten geen goede producten kunnen brengen, maar de kans daarop wordt wel steeds kleiner.

Oude merries
Bij vrouwen werkt het anders bij de voortplanting. De eicellen worden op jonge leeftijd aangemaakt en delen zich daarna niet meer. Oude eicellen zijn dus net zo goed of slecht als jonge. Als oude merries op latere leeftijd minder goede producten brengen, heeft meestal dat andere oorzaken, zoals hun fysieke gesteldheid. Of misschien wel omdat gebruik werd gemaakt van een zeer oude dekhengst!

De nafok
Een door een oude vader aan zijn kind doorgegeven erfelijk defect kan door dit kind worden doorgegeven aan een volgende generatie, maar het hoeft niet. Dat hangt weer af van de eigenschappen van de moeder en hoe de delingen van de eerste geslachtscellen zijn gebeurd. Er is geen zekerheid, maar een fokker moet werken met kansberekening. Waarschijnlijk is het niet verstandig om te gaan fokken met de talentloze dochter van een stokoude vader. Maar wel met een dochter die veel talent heeft getoond, want die heeft blijkbaar geen last gehad van eventuele defecten of die defecten niet meegekregen.

Conclusies
Dit onderzoekje heeft uitgewezen dat bij de drie onderzochte vaderpaarden de producten in kwaliteit achteruit zijn gegaan, zeker als de leeftijd van de hengsten boven de 20 jaar komt. Of dit voor andere vaderpaarden ook geldt, is niet bewezen, maar wel aannemelijk. Een fokker die een zo groot mogelijke kans op een goed product wil hebben, dient hier terdege rekening mee te houden.